O presidente do Consello de Transparencia e Bo Goberno (CTBG), Jousei Luís Rodríguez Álvarez, compareceu hoxe a pedimento propio na Comisión de Facenda e Función Pública do Congreso dos Deputados para presentar a Memoria de Actividades do Consello correspondente ao exercicio 2023.
Na súa intervención destacou como en 2023 intensificouse o labor do Consello nas dúas funcións principais que ten encomendadas: a de tutelar o dereito de acceso á información pública e a de evaluar o cumprimento das obrigas de publicidade activa, é dicir, supervisar se os suxeitos obrigados pola Lei de transparencia publican nas súas páxinas web ou portal de transparencia a información relevante para a fiscalización da súa xestión.
En 2023 rexistráronse no Consello 2.013 novos asuntos, dos que o 90% foron reclamacións de tutela do dereito de acceso á información pública, cifra que, subliñou, “dá conta da gran relevancia práctica que esta función ten para a cidadanía”. Así, recibíronse 1.886 reclamacións, das que o 62% presentáronse fronte a entidades do ámbito estatal e o resto fronte a entidades de ámbito autonómico ou local pertencentes a algunhas das comunidades e cidades autónomas que atribuíron a competencia de tutela nesta materia mediante convenio.
En canto ao número de reclamacións resoltas, en 2023 produciuse un incremento do 36,7% respecto do ano anterior, cun total de 2.259 expedientes (1.169 de ámbito estatal e 1.090 de ámbito autonómico e local) o que, destacou o presidente do Consello “constitúe unha marca histórica”.
El 95% de las reclamaciones de ámbito estatal se admitieron a trámite. De ellas, casi dos tercios (el 63,7%) concluyeron con un pronunciamiento estimatorio en sus distintas modalidades (estimación total, parcial, por motivos formales o con orden de retroacción). En el ámbito autonómico y local las magnitudes son similares: se admitió a trámite el 95,1% y se estimó el 71,5%.
Na súa intervención, o presidente do Consello volveu advertir de dous disfuncionalidades graves na xestión das solicitudes de acceso á información pública que a institución vén denunciando reiteradamente e que continúan sen corrixir os órganos e entidades da Administración Xeral do Estado e os de ámbito autonómico e local.
A primeira é o elevado número de casos no que os suxeitos obrigados non contestan en prazo ás solicitudes de información pública formuladas polos cidadáns e cidadás, e que por tanto se entenden denegadas por silencio administrativo. En 2023, o 33,7% das reclamacións recibidas polo Consello fronte a órganos e organismos do ámbito estatal presentáronse por silencio administrativo, porcentaxe que se eleva ata nada menos que o 85,4% nas reclamacións das de ámbito autonómico e local das comunidades coas que o Consello ten convenio.
A outra patoloxía grave, subliñou, é a existencia dunha porcentaxe significativa de resolucións que son firmes e plenamente vinculantes porque non se recorreron e, con todo, non se cumpren. O Consello fai un seguimento permanente da situación de cada resolución e periodicamente lembra aos órganos afectados a falta de cumprimento, instándolles a que procedan á execución sen demora. Ademais, cada tres meses, publica o estado de cumprimento de todas as súas resolucións na páxina web para coñecemento público.
“Pero -lamentou o presidente do Consello- eso é todo canto podemos facer porque a lei non nos/nos atribúe máis potestades e a experiencia destes anos pon de manifesto que non é suficiente para poñer fin a unha práctica que é de xeito evidente inaceptable: non hai xustificación posible para que as administracións deixen sen executar resolucións firmes que lles vinculan xuridicamente. Esta é a maior anomalía do sistema español de acceso á información pública, que debe ser corrixida canto antes mediante unha reforma da lei para atribuír aos órganos garantes a potestade de impor multas coercitivas co fin de asegurar o cumprimento das súas resolucións, con independencia de que tamén se poida prever un réxime de sancións para os casos máis graves”.
Avaliación das obrigas de publicidade activa
A outra gran área de actividade do Consello, a de velar polo cumprimento das obrigas de publicidade activa, tamén foi potenciada moi significativamente en 2023. Avaliouse individualmente o grao de cumprimento da lei de 254 organismos ou entidades (un 35,1% máis suxeitos avaliados que en 2022), o que resultou na elaboración e publicación na web de 361 informes (un 32,7% máis). Todas as avaliacións realizáronse exclusivamente por funcionarios do Consello e con medios propios, sen externalizar ningún proceso.
En 2023, la evaluación se centró en las entidades del sector público institucional, y en las entidades privadas que reciben subvenciones, que son los grupos de sujetos obligados en los que subsistía un bajo índice de cumplimiento. Los resultados ponen de manifiesto que el grado de cumplimiento de las obligaciones legales en estos sectores es todavía muy bajo en general, aunque también hay que hacer la salvedad de que en todos los grupos hay buenos ejemplos de entidades cumplidoras. En el sector público institucional el grado medio de cumplimiento fue tan solo del 43,3%, y, en el caso de las entidades privadas la media no llega al 35%.
O Portal da Transparencia da AGE, que tamén foi obxecto de avaliación, mellorou nun 8% en relación co ano anterior, o que supón un avance importante, pero aínda se sitúa no 81%.
O Consello, nos seus informes de avaliación, non só verifica o estado de cumprimento das obrigas de publicidade activa, senón que tamén formula recomendacións específicas a cada suxeito avaliado para que emenden as carencias observadas. Esta práctica, destacou Rodríguez, está a contribuír a mellorar o nivel de transparencia ano tras ano, na medida na que as recomendacións son aplicadas. Con todo, denunciou, hai entidades públicas e privadas que mesmo despois de dúas avaliacións coas correspondentes recomendacións continúan incumprindo as súas obrigas en materia de transparencia. Por tanto, do mesmo xeito que no ámbito das reclamacións, avogou por atribuír ao Consello potestades coercitivas para conseguir que a lei se cumpra.
Un persoal de 30 efectivos ao 31 de decembro de 2023
Na súa intervención, lembrou que, a pesar da intensificación da actividade do Consello, a institución conta cun persoal “aínda moi modesta” para a carga de traballo e as funcións que ten encomendadas. En 2023 o Consello contou cun orzamento de 3,37 millóns de euros -un 12,5% máis que o exercicio anterior. O seu equipo, ao 31 de decembro, contaba con 30 efectivos.
Destacou algúns importantes avances no proceso de modernización e fortalecemento da institución, cumprindo cos obxectivos marcados no Plan Estratéxico 2022-2025, como a aprobación dun novo Estatuto que substituíse ao de 2014, que quedara desfasado e non se adecuaba ás funcións e necesidades do Consello, e que por fin foi aprobado en xullo de 2024. O Consello, lembrou, está a piques de cumprir os seus primeiros dez anos de posta en funcionamento e ao longo do próximo ano culminaranse outros proxectos de mellora como o desenvolvemento dunha nova páxina web e a revisión e actualización dos criterios interpretativos sobre a Lei de transparencia.
Balance de dez anos de vixencia da Lei de transparencia
O presidente subliñou que o próximo 10 de decembro cúmprense 10 anos da plena entrada en vigor da Lei de transparencia. Se ben se conseguiron avances moi relevantes en todos os ámbitos e administracións, apuntou que “queda moito por facer, porque aínda estamos na fase intermedia da construción do noso sistema público de transparencia. O proceso non está nin moito menos concluído e mesmo vemos como nos últimos meses están a darse algúns retrocesos que son preocupantes”.
Incidiu en que a Lei de transparencia de 2013 ten lagoas e deficiencias técnicas que se deben corrixir, e sobre as que xa existe un alto grao de consenso. “Neste sentido, o anuncio gobernamental sobre a próxima presentación dun Anteproxecto de Lei de Administración Aberta, que incluirá a reforma da lei de Transparencia, abre unha expectativa moi positiva, que esperemos confírmese pronto”, dixo.
“E -engadiu- como os dous partidos políticos con maior representación nas Cortes Xerais levaron o compromiso da reforma da Lei de Transparencia no seu programa electoral, debería ser factible que saia adiante nesta lexislatura. Se non se consegue, resultará difícil de explicar e atrévome a aventurar que terá un custo político porque a demanda de máis transparencia nos asuntos públicos está moi estendida entre a cidadanía española, como quedou de manifesto o Eurobarómetro do ano pasado, e probablemente a día de hoxe aínda sexa maior. “
Tamén apuntou que, sendo moi importante a reforma da lei, non basta con iso, xa que as estruturas institucionais do sistema de transparencia aínda son moi débiles, tanto as dos órganos garantes e de control e supervisión da transparencia pública, como as estruturas administrativas dedicadas a cumprir coas obrigas de publicidade activa e a atender as solicitudes de acceso á información dos cidadáns, que en xeral, “están aínda lonxe de ter a dotación mínima necesaria”. A iso súmase que, en moitos casos, aínda persiste certo descoñecemento dos contidos da lei entre os responsables dos suxeitos obrigados, o que pon de manifesto que “la cultura da transparencia aínda non calou suficientemente nas administracións públicas”.
Desde o 1 de outubro España copreside a Alianza para o Goberno Aberto, polo que durante un ano ocupará unha posición de gran relevancia e estará no centro das miradas de toda a comunidade internacional da transparencia. “Non se debería deixar pasar esta oportunidade para ser exemplares, abordar as reformas pendentes e adoptar as medidas necesarias para situar ao noso país entre os que lideran o ranking de Estados máis transparentes, que é onde nos/nos correspondería estar por múltiples razóns”, concluíu.