Desde la Red de Consejos y Comisionados agradecemos a los organizadores de este Congreso vuestra labor en la defensa de la transparencia y en la formación de una ciudadanía exigente y libre que reclama saber, conocer, entender. Sois, por tanto, un aliado para dar un nuevo impulso a la cultura de la transparencia. Igualmente, jugáis un papel significativo en la consolidación y difusión de los criterios técnicos jurídicos que emanan de la doctrina asentada durante todos estos años de trabajo.

Eventos desta magnitude contribúen á consolidación institucional, tanto da propia Administración, -posto que as súas estruturas atópanse ao servizo da transparencia-, como da construción do modelo de autoridades independentes de control.

As tres declaracións institucionais precedentes -Cádiz, Málaga e UNED- contiñan esencialmente dous pedimentos aos gobernos, as autoridades públicas e os responsables políticos: a demanda dun impulso intenso e decidido á implantación real e efectiva da transparencia no ámbito das nosas administracións e institucións públicas e a solicitude dunha dotación suficiente de medios aos Consellos e Comisionados para que puidesen exercer as súas competencias de forma plena.

É evidente que, nos últimos tempos, tanto o Goberno do Estado como os autonómicos despregaron medidas de calado en materia de transparencia e información pública.

Así, por exemplo, a presenza da transparencia e o dereito á información pública no IV Plan de Acción de Goberno Aberto do Estado español ou as diversas reformas e modificacións en curso de varias leis autonómicas de transparencia respecto da publicidade activa das axudas derivadas dos Fondos Next Generation da Unión Europea. No ámbito dos Consellos e institucións garantes tamén hai habido cambios, moitos deles significativos.

En 2021, ademais da continuidade na tramitación dalgunhas iniciativas normativas de importancia como a reforma da Lei de Transparencia e Bo Goberno da Comunidade valenciana -que incorpora unha importante modificación institucional do Consell de Transparencia-, produciuse a renovación da Dirección do Consello de Transparencia de Andalucía e da Presidencia da Comisión vasca de Acceso á Información.

Nos últimos meses de 2020 produciuse a renovación da Presidencia do Consello de Transparencia e Bo Goberno do Estado e do Consello de Transparencia da Rexión de Murcia, así como a designación do Consello de Transparencia e Participación da Comunidade de Madrid.

Pero é certo que, xunto con as medidas relacionadas coa organización e a continuidade das institucións -que, por suposto, merecen unha valoración positiva-, é necesario acometer tamén outras cuestións e aspectos substanciais.

Os Consellos e Comisionados precisamos, cada un con diferente intensidade, de recursos para exercer as nosas funcións de garantía e para poder defender a posición ante os tribunais fronte a administracións moi consolidadas. Esta dotación apoiaría o noso labor realizado para a consolidación da transparencia e o avance do dereito da cidadanía a coñecer o funcionamento das institucións públicas.

A nosa principal función é achar, a partir de consideracións e criterios xurídicos, o sempre difícil equilibrio entre as esixencias da xestión pública, destinada a responder de forma rápida e eficiente ás necesidades da sociedade, e o dereito da cidadanía a coñecer os pormenores da actuación administrativa e os motivos que a xustifican.

Neste sentido, na medida en que contribúe a delimitar espazos e a definir solucións de sínteses entre as necesidades da acción administrativa e o respecto irrenunciable aos dereitos cidadáns, non cabe dúbida de que o labor dos órganos garantes constitúe unha actividade substancial para o progreso da transparencia e o acceso á información.

Este labor de síntese e balance -é dicir de ponderación de intereses contrapostos- que realizamos os Consellos e Comisionados adquiriu, ademais, un significado especial nun momento como o presente, no que seguimos inmersos na pandemia derivada da COVID-19.

Esta pandemia trouxo consigo unha serie de decisións que deben ser explicadas e postas en transparencia na maior medida do posible para ser aceptadas plenamente pola cidadanía.

A sociedade demanda dos poderes públicos, cada vez con maior insistencia, a subministración de información veraz e completa sobre a marcha da pandemia. Esta crecente demanda de información pon en tensión dous bens xurídicos a protexer: por unha banda, a eficacia da actuación das Administracións Públicas en supostos de risco para a saúde pública, que necesita de cautelas e precaucións especiais e extraordinarias; por outro, o dereito perentorio dos cidadáns a estar informados da xestión da pandemia e o deber de render contas da actuación pública nunha situación tan relevante como esta.

Esta tensión entre a xestión eficiente da crise sanitaria e a subministración de información de interese xeral debe ser compensada, atopando o equilibrio entre o dereito da cidadanía a coñecer e controlar a actuación pública contra a pandemia, e a necesidade da administración de actuar de forma áxil e eficiente na adopción das medidas necesarias para a súa contención. E na determinación do difícil equilibrio entre ambos, os Consellos e Comisionados de Transparencia estamos chamados a xogar -e xogamos- un papel destacado.

De hecho, a lo largo de este período de pandemia, los organismos e instituciones garantes de todo el mundo, a través de las organizaciones que los nuclean, hemos realizado numerosas declaraciones y manifestaciones que insisten en dos aspectos que, a nuestro juicio, resultan trascendentes en la actividad que desarrollamos.

Primeiro, na importancia esencial de garantir o exercicio do dereito á información sen descoñecer as necesidades de eficiencia e flexibilidade das Administracións encargadas de combater a pandemia e as súas consecuencias e, en segundo lugar, no papel crucial que podemos xogar as institucións de garantía para a consecución deste obxectivo.

Así mesmo, na parte máis académica deste Congreso, os responsables dos órganos garantes tivemos ocasión de glosar algunhas das decisións relacionadas con información vinculada ao Covid 19 e á administración da crise sanitaria que adoptamos neste tempo de pandemia.

Neste sentido, é importante subliñar o labor dos Consellos e Comisionados de Transparencia durante a pandemia, pero tamén antes e despois da mesma.

Viñemos adoptando, desde o inicio da nosa actividade, resolucións e acordos que harmonizan intereses contrapostos e resolven os conflitos xurídicos suscitados entre as necesidades de xestión dos órganos e entidades sometidos á súa xurisdición e o dereito dos cidadáns e os cidadáns a estar informados, As nosas resolucións demostraron que é posible abrir espazos de transparencia en sectores de actividade tradicionalmente pechados e pouco afectos aos despregamentos informativos, facendo visibles algúns das canles e camiños a través dos que, dentro do ámbito do noso ordenamento xurídico, é posible garantir o coñecemento informado da cidadanía e avanzar na rendición de contas.

O acervo de resolucións e decisións dos Consellos e Comisionados constitúe a mellor proba neste sentido e compón un corpus de doutrina xurídica estudado polos especialistas tanto dos medios universitarios como da sociedade civil, que convidamos a consultar a todos os e as participantes deste 6º Congreso de Transparencia.

Os Consellos e Comisionados de Transparencia do Estado Español xogamos un papel esencial na interpretación e aplicación práctica e na función de garantía dos dereitos cidadáns.

É necesario, por tanto, valorar a importancia da función dos órganos garantes para a implantación da transparencia e a rendición de contas nas nosas administracións e institucións públicas e para o avance do dereito de acceso á información pública en todos os sectores da nosa sociedade.

É conveniente unha afirmación do noso labor ante as autoridades e órganos responsables de xestionar a publicidade activa e o acceso da cidadanía á información en todos os niveis territoriais e unha sensibilización específica aos funcionarios e empregados adscritos respecto da súa necesidade e importancia da mesma. E tamén oportuno unha dotación adecuada de recursos humanos e materiais que nos/nos permita desempeñar plenamente as nosas funcións.

Iso leva aparellado un efecto positivo indubidable no aumento da transparencia das Administracións Públicas e na seguridade da súa xestión.

Doutro lado, un aspecto que debe ser explorado radica na implantación de ferramentas de arbitraxe ou mediación na nosa xestión, instrumentos que se mostran valiosos e eficaces para a resolución de conflitos entre partes e que alixeiran, en parte, a nosa inxente carga de traballo.

Ademais, necesitamos a axuda de todos os actores do ecosistema da transparencia para pór en marcha todo tipo de accións que fortalezan o papel da muller no sistema de transparencia, posto que existe un desequilibrio de xénero importante na presentación de reclamacións e denuncias. Debemos traballar na participación plena das mulleres nos procesos de transparencia, unha ferramenta que sen dúbida fomenta a igualdade.

Por tanto, a Rede de Consellos e Comisionados de Transparencia do Estado español, a través desta declaración pública formulada en Alacante no marco do 6º Congreso Internacional de Transparencia, solicitamos dos Gobernos e Autoridades de todos os ámbitos de Administración, dos representantes políticos nacionais, autonómicos ou locais e de todas as organizacións e forzas políticas, así como á comunidade científica, un apoio explícito aos órganos garantes para continuar avanzando na cultura da transparencia e acceso á información pública, acorde co novo escenario e as novas esixencias.

Confiamos en que esta solicitude, e a declaración que a contén, mereza a aprobación e o apoio dos organizadores do 6º Congreso Internacional de Transparencia e das personalidades, asociacións e organizacións civís activas en materia de transparencia e acceso á información que participan no mesmo.

Moitísimas grazas a todos e todas pola atención que prestaron a esta declaración e polo seu apoio aos pedimentos, consideracións e demandas nela contidas.

Alacante, ao 28 de setembro de 2021.