El presidente del Consejo de Transparencia y Buen Gobierno (CTBG), José Luis Rodríguez Álvarez, compareció ayer a petición propia en la Comisión de Hacienda y Función Pública del Congreso de los Diputados para presentar la Memoria de Actividades del Consejo correspondiente al ejercicio 2022, que había quedado pendiente por la disolución anticipada de las Cortes Generales.

Fue un año importante, explicó, en la evolución del Consejo hacia su consolidación como autoridad administrativa independiente garante de la transparencia y del derecho de acceso a la información pública en el que se abordaron varios retos de transformación y modernización de la institución. Destacó la intensa actividad desarrollada por una plantilla modesta con un alto nivel de desempeño, refiriéndose en su intervención, sobre todo, a las dos funciones principales del Consejo: la tutela del derecho de acceso a la información pública y la evaluación del cumplimiento de las obligaciones de publicidad activa que la ley impone a los sujetos obligados, en su mayoría administraciones públicas.

En relación coa tramitación e resolución das reclamacións en materia de acceso á información, o CTBG resolveu en 2022 un total de 1.652 reclamacións, 997 delas no ámbito estatal e 655 no ámbito autonómico e local daquelas CC.AA. que atribuíron ao Consello a potestade de resolver estes expedientes no seu ámbito territorial.

A seguir, Rodríguez destacou dúas cuestións que “reflicten outras tantas disfuncionalidades na xestión das solicitudes de acceso á información pública”.

Por unha banda, o elevado número de casos en que os suxeitos obrigados non contestan en prazo ás solicitudes de información pública que, por tanto, resultan desestimadas por silencio administrativo. Aproximadamente un terzo das reclamacións no ámbito estatal e ata tres terzos no ámbito das administracións autonómicas e locais que tramita o Consello preséntanse por este motivo. Aínda que no ámbito estatal, en algo máis da metade destes casos acábase concedendo a información durante a tramitación da reclamación -tras a intervención do Consello-, “non deixa de ser unha práctica administrativa moi criticable por distintas razóns: porque se obriga ao solicitante a reclamar para ver efectivamente recoñecido o seu dereito, porque se consomen innecesariamente recursos públicos e porque, en moitos casos, o atraso en proporcionar a información xera unha perda de valor da mesma”.

Por outra banda, destacou a excesiva frecuencia coa que se invocan as causas de inadmisión previstas no artigo 18 da Lei de transparencia, moitas veces de forma inxustificada, “como recurso fácil para evitar a maior complexidade argumentativa que require a aplicación dos límites dos artigos 14 e 15 da lei, que esixen unha ponderación razoada do dano e do interese público ou privado no acceso e unha xustificación suficiente e clara da proporcionalidade da denegación”.

O presidente do CTBG tamén chamou a atención sobre o feito de que, aínda que se reduciu a porcentaxe de resolucións do Consello que non se cumpren (un 7% no ámbito estatal segundo os últimos datos consolidados fronte ao 11,25% das resolucións que se incumprían en 2020), esta práctica segue sendo inaceptable “porque non hai razóns que xustifiquen que determinados órganos da administración deixen sen executar resolucións administrativas firmes que lles vinculan xuridicamente”. Ao seu xuízo este feito constitúe “a maior anomalía do funcionamento do sistema español de acceso á información pública”, para o que a Lei de transparencia, acceso á información pública e bo goberno (LTAIGB) non prevé remedio algún, carencia que debe ser abordada na futura reforma da norma.

Respecto do labor de avaliación das obrigas de publicidade activa, que o Consello realiza utilizando MESTA, metodoloxía propia do Consello, destacou que esta contribúe a mellorar o nivel de transparencia das distintas institucións e entidades. Existe un grao óptimo de cumprimento das obrigas de transparencia nos órganos constitucionais, reguladores, supervisores e autoridades administrativas independentes. O Portal de Transparencia da AGE, aínda que mellorou significativamente, aínda presenta carencias; e entre as entidades que integran o sector público institucional hai grandes diferenzas que oscilan entre o 6% e o 100% de cumprimento. Por último, nas entidades privadas obrigadas pola lei obsérvase un alto grao de descoñecemento das súas obrigas de publicidade activa, polo que en 2024 e 2025 as actuacións do Consello centraranse nestes dous últimos grupos.

Ademais, José Luís Rodríguez tratou outros asuntos relacionados directamente coa situación actual do Consello de Transparencia e Bo Goberno: destacou por unha banda o recente incremento no persoal, formada hoxe por 32 persoas, aínda que aínda lonxe do que sería necesario para abordar a carga de traballo do Consello. Tamén fixo fincapé nos cambios introducidos no funcionamento do Consello, como a plena dixitalización dos seus trámites. No entanto, lembrou, hai cuestións pendentes, como a modificación da súa estrutura orgánica para adaptala á propia dunha autoridade administrativa independente, para o que será necesaria a aprobación dun novo Estatuto do Consello, que confía poida producirse nos próximos meses.

Tamén se referiu á xa mencionada futura reforma da LTAIGB, que deberá realizarse nesta lexislatura, e que debe incluír ao seu xuízo a atribución expresa de, polo menos tres potestades para que o Consello poida cumprir eficazmente coas súas funcións: a de requirir o expediente íntegro das solicitudes reclamadas; a de examinar (con todas as garantías de reserva que sexan precisas) o contido da información reclamada cando existan indicios de que se invoca inxustificadamente un límite ou unha causa de inadmisión, e por último, potestades coercitivas para obrigar ao cumprimento das resolucións do Consello. Na súa opinión, a posibilidade de impor multas coercitivas sería a solución máis eficaz, sen prexuízo de establecer un réxime sancionador para os casos máis graves.

Por último, o comparecente valorou os dez anos de vixencia da lei de transparencia en España: “os avances conseguidos son moi relevantes pero queda moito por facer; atopámonos nunha fase intermedia da construción do noso sistema público de transparencia”. Destacou que será clave a reforma da lei, pero tamén “unhas políticas públicas máis enérxicas para fomentar unha cultura da transparencia nas administracións públicas e dotar dos medios suficientes tanto aos órganos garantes de transparencia (o estatal e os autonómicos) como ás propias administracións e demais suxeitos obrigados para poder cumprir a lei”. “Esta lexislatura é decisiva para consolidar o noso sistema de transparencia e situar a España no lugar que lle corresponde como democracia avanzada”, concluíu.

José Luís Aceves, novo vocal na Comisión de Transparencia e Bo Goberno

A orde do día da Comisión tamén incluía a proposta e votación do vogal en representación do Congreso na Comisión de Transparencia e Bo Goberno, órgano colexiado formado por un presidente (o do CTBG) e sete vogais. A Comisión de Facenda e Función Pública designou ao deputado José Luís Aceves Galindo.

Fotos: Congreso dos Deputados